Babarrun zuria

Babarrunak fekulazko hazi heldu eta lehorrak dira, Phaseolus generoko landare lekadunetan hazten diren leketatik ateratakoak. Baina beste mota batzuetako landareak ere badira, Vigna, Dolichos eta Canavalia bezalako generoei dagozkienak. Jatorriaren arabera, izendapen desberdina ematen zaie; Espainian esaterako jatorrizko eskualdearen arabera izen desberdina jasotzen dute: fréjoles, fabes, mongetes, bajocas, pochas edo caparrones.

Babarrun arruntak Latinoamerikan du jatorria eta bertan bi jatorri-gune esleitzen zaizkio: Mexiko-Erdialdeko Amerika eta Peru-Ekuador-Bolivia.

Greziarrek eta erromatarrek Europan babarrunaren antzeko espezie bat ezagutzen bazuten ere, ia ziurtasun osoz esan daiteke babarruna Amerikatik ekarri zela kontinente honetara XVI. mendean. Gaur egun, babarruna oso zabalduta dago eskualde tropikal, subtropikal eta epeletan eta Latinoamerikako eta Afrikako toki ezberdinetako lekale garrantzitsuena da.

Babarrunen landareek barazki gisa kontsumitzen diren leka berdeak emateaz gain, hazi helduak ere ematen dituzte eta hauek lekale gisa kontsumitu izan ohi dira.

Horietatik nagusienetako bat babarrun arrunta da (Phaseolus vulgaris), azaleko kolorea aldakorra izaten da (gorria, beltza edo zuria) eta giltzurrun forma du. Gehien zabalduta dagoena da eta merkatuan askotariko barietateak daude: babarrun zuri biribila, mamitsua, lisatua eta El Barco-ko babarrun handia. Hautatutako babarrun luzea Leongo lurretan ekoizten da ia esklusiboki.

Babarrunak aberatsak dira zuntz, folato, potasio eta burdinatan (animalia-jatorriko elikagaietatik eskuratzen duguna baino nekezago xurgatzen da), baina babarrunen funtsezko osagaia karbohidratoak dira. Horrez gain, landare-jatorriko proteina ugari ematen dituzte, nahiz eta hauek animalia-jatorria dutenak baino kalitate kaxkarragoa duten, ez baitute nahitaezkoa den aminoazido bat (metionina). Babarrunak plater berean arroza bezalako zerealekin konbinatzen baditugu, ordea, animalia-jatorria duen beste edozein elikagaiena bezain proteina osoa eskuratuko genuke.